نویسنده: مهناز روحانی
اگر اهل دیدن فیلمهای جنایی هستید، احتمالاً شاهد صحنه‌ای بوده‌اید که در آن پلیس یا کارآگاه بعد از بررسی صحنۀ جرم اظهار نظر کند: «یارو حتماً روانی بوده. یه ساکوپات به‌تمام معنا!». اما سایکوپاتی چیست؟ آیا یک اختلال روانی است؟ آیا سایکوپاتی همان شخصیت ضداجتماعی است؟
سایکوپاتی چیست؟
سایکوپاتی (Psychopathy) در میان عامۀ مردم درست مانند خودشیفتگی و افسردگی حکم فحش و ناسزا را دارد و کم‌تر کسی به معنا و کاربرد حقیقی آن توجه می‌کند. اما در دنیای روان‌شناسی تعریف مشخصی برای واژۀ سایکوپات درنظر گرفته شده.
هِروی کِلِکلی (Hervey Cleckley) اولین روان‌شناسی بود که تعریفی جامع در این زمینه ارائه داد. او در سال ۱۹۴۱ کتابی با عنوان نقاب عاقل بودن (The Mask of Sanity) نوشت. او توضیح داد که برخلاف نگاه عمومی، قرار نیست تمام سایکوپات‌ها به جنایتکاران بزرگ، دیوانگان زنجیری و زندانیان زندان‌ها تبدیل شوند.
هِروی کِلِکلی در این کتاب، نشانه‌های متعددی را برای افراد سایکوپات مطرح کرد که برخی از آنها عبارتند از:
• دروغ‌گویی‌های بیمارگونه و افراطی (که گاه حتی انگیزۀ آنها هم قابل تشخیص نیست)
• احساس بیش از حد ارزشمند بودن
• فریب دادن دیگران و سوءاستفاده از آنها
• احساسات و هیجانات سطحی
• نداشتن حس همدلی
به‌طور کلی سایکوپات یا سایکوپت (psychopath) را به‌عنوان فردی با شخصیتی جذاب، با هوش بالا، ناکام در یادگیری از تجارب، عدم ظرفیت در برابر عشق، عدم پشیمانی یا احساس گناه، حس بزرگ‌منشی و ارزشمند بودن همراه با رفتارهای سلطه‌جویانه می‌شناسند.
اختلال شخصیت ضداجتماعی چیست؟
تعریف و تعبیری که از سایکوپات وجود داشت، به تدریج کامل‌تر شد و امروزه با عنوان اختلال شخصیت ضداجتماعی (Antisocial Personality Disorder) یا ASPD مورد بررسی قرار می‌گیرد. در استاندارد DSM (کتاب راهنمای تشخیص اختلالات روانی)، به‌جای استفاده از اصطلاح سایکوپات، از اصطلاح اختلال شخصیت ضداجتماعی استفاده شده. اگر چه شباهت‌های قابل توجهی میان سایکوپاتی و اختلال شخصیت ضداجتماعی وجود دارد، اما نمی‌توان آنها را کاملاً دقیق به جای یک‌دیگر به کار برد.
تفاوت سایکوپاتی با شخصیت ضداجتماعی
افراد با شخصیت ضداجتماعی الگویی از غلبه و نقض حقوق دیگران از خود نشان می‌دهند. در زندگی واقعی، برخی از افراد با اختلال شخصیت ضداجتماعی می‌توانند خشن باشند، اما اکثراً این‌گونه نیستند. در عوض آنها رفتارهای سلطه‌جویانه و رفتارهای پرخطر را برای به دست آوردن آن‌چه می‌خواهند، به کار می‌برند.
افراد سایکوپات وجدان ندارند و به‌راحتی دروغ می‌گویند. هم‌چنین آنها معتقدند که رفتارشان چندان اشتباه نیست و نگران هیچ صدمه‌ای نیستند. اما فردی با شخصیت ضداجتماعی ممکن است بداند کارش اشتباه است و حتی احساس گناه یا پشیمانی کند. اما این باعث نمی‌شود رفتارش را متوقف کند! حتی تلاش می‌کند رفتار اشتباه خود را توجیه کند.
در بسیاری از فیلمهای تلویزیونی سایکوپات‌ها افرادی مجرم و تبهکار نمایش داده می‌شوند که دیگران را شکنجه می‌دهند یا می‌کشند اما در واقعیت این‌گونه نیست. اگرچه در میان آنها رفتارهای خشونت‌آمیز شایع است، اما یک ویژگی ذاتی نیست. افراد سایکوپاتی که بیش از دیگران احساس غمگینی، تنهایی و انزوای اجتماعی میکنند، بیشتر در خطر ابتلا به خشونت و رفتارهای تکانشی و بی‌پروایی هستند.
باوجود این مسئله، سایکوپات‌ها هر زمانی که مجبور شوند می‌توانند از قوانین اجتماعی متناسب با نیازهایشان پیروی کنند و رفتارهای کنترل شده‌ای داشته باشند، اما افرادی با شخصیت ضداجتماعی بیشتر احتمال دارد واکنش‌های خشونت‌آمیز و رفتارهای تکانشی از خود بروز دهند، به‌ویژه زمانی که با عواقب اعمال خود روبه‌رو می‌شوند.
در هرحال اکثر آنها زندگی پر از دردی دارند اما مانند هر انسانی، آنها نیز دوست دارند که دوست داشته شوند و مورد پذیرش واقع شوند.
سایکوپات‌ها وقتی هدفی را دنبال میکنند، از تحت‌تأثیر قرار دادن عواطف دیگران ترسی ندارند و وانمود میکنند که به کسی علاقه دارند. از دروغ گفتن به‌عنوان ابزاری برای رسیدن به مزایا و منفعت استفاده میکنند. در مواجهه با پیامد اعمال خود با بیزاری، پرخاشگری یا حتی سادیسم شدید واکنش نشان می‌دهند. تمایل شدیدی به بی‌اعتنایی به تعهدات، وعده‌ها و توافق‌ها دارند.
اعمال پرخطر را با محاسبات دقیق و برنامه‌ریزی شده، بدون اینکه حتی سرنخی از خود به جای بگذارند، انجام می‌دهند.
نتیجه اما این است که با وجود تفاوت‌هایی که میان این دو گروه از افراد وجود دارد رفتارهای شبیه به‌هم دارند. طبیعی است که در میان عامۀ مردم یا در فیلم و کتاب‌ها این دو گروه یکسان دانسته شوند. اما در دنیای روان‌شناسی تفاوت این دو گروه غیرقابل انکار است. اگر دربارۀ افراد سایکوپات کتابی خواندید یا فیلمی تماشا کردید از آن لذت ببرید اما در گوشۀ ذهن‌تان حتما به ویژگی‌های شخصیتی این افراد توجه کنید.
