همۀ ما حواس‌پرتی حین مطالعه را تجربه کرده‌ایم و می‌دانیم که این حواس‌پرتی‌ها بازده مطالعاتی و میزان درک‌مان از متن را کاهش می‌دهد. راه و روش‌های مختلفی برای داشتن مطالعۀ فعال وجود دارد. در ادامه به برخی از این روش‌ها می‌پردازیم:
مهم‌ها را مشخص کن
یک راه خوب برای بالا بردن دقت و توجه در حین مطالعه علامت زدن کلمات و عبارات مهم است. با این کار هم ذهن هوش و حواسش را بالا می‌برد تا چیزی از قلم نیفتد هم کار برای مراجعات بعدی به متن آسان‌تر می‌شود.
یادداشت بردار
در کنار علامت زدن بخش‌هایی از متن، خوب است نکات مهم‌تر را هم یادداشت کنیم؛ مطالبی که احساس می‌کنیم به چندبار خواندنشان نیازمندیم تا اصل متن برایمان جا بیفتد. این یادداشت‌ها برای مرور متن هم مفید خواهند بود. در ضمن به دلیل انجام رونویسی فهم متن هم آسان‌تر خواهد شد.
حاشیه‌ها برای نوشتن است
یکی از عادات مطالعاتی مفید حاشیهنویسی است. فرقی نمی‌کند کتاب درسی باشد یا غیردرسی، گاهی نکته‌ای مکمل یا مشابه به ذهنمان می‌سد. خوب است این نکات را در گوشه و کنار کتاب یادداشت کنیم. فعال ماندن ذهنمان مهم است یا تمیز ماندن کتاب؟
عصاره گیری
نوشتن خلاصۀ متن یکی دیگر از روش‌های مناسب برای سنجش دانسته‌ها و فعال نگه داشتن ذهن در حین مطالعه است. وقتی بدانی قرار است این چیزها را به یاد بیاوری آن هم در آینده‌ای بسیار نزدیک، هوش و حواست را جمع‌تر می‌کنی.
مگس‌ها را دور کن
طبیعتاً محرک‌های دور و برمان در میزان دقت و توجه‌مان اختلال ایجاد می‌کنند. حالا حتماً لازم نیست خانه را به کتابخانه تبدیل کنید، ولی لااقل از دسترس افراد اندکی دور بمانید و تکنولوژی‌جات را هم از دسترس دور نگه دارید. این‌طور از وزوز مگس‌ها در ذهنتان خلاص می‌شوید. البته که ذهنتان مقاومت می‌کند و مدام وسوسه‌های رنگین می‌فرستد و خودش به طور خودجوش مگس تولید می‌کند، ولی شما این‌قدر ادامه بدهید به محدود کردن خودتان در حین مطالعه تا بالاخره ذهنتان هم راه بیاید.
ترافیک ایجاد نکن
یک معضل دیگر که کیفیت مطالعه را خدشه‌دار می‌کند انجام چند کار دیگر در حین مطالعه است. وقتی همزمان چند کار را انجام می‌دهید در مسیرهای عصبی ذهنتان حسابی ترافیک ایجاد می‌کنید و میزان دقت و توجه را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. پس بیایید به عادات غلبه کنیم و این توهم را بریزیم دور که «من می‌توانم چند کار را با هم انجام بدهم».
نشانه‌های خاص بگذار
می‌توانید از یک رنگ خاص مداد، خودکار یا ماژیک در حین مطالعه استفاده کنید. یا حتی از علائمی مثب ستاره و دایره یا کروشه و قلاب برای متمایز کردن جملات مهم و نکات مختلف استفاده کنید. با این کار ذهنتان به محض مشاهدۀ آن نشانه‌ها خودش را برای مطالعه آماده می‌کند.
کجا مطالعه می‌کنی؟
ثابت بودن مکان مطالعه به شرطی شدن ذهنتان کمک می‌کند. بهتر است موقع مطالعه بنشینید و دراز نکشید، مخصوصاً در جایی که مخصوص به خوابیدنتان است. ذهن عادت کرده در این حالت یا مکان باید بخوابد و زمانی که شما کاری دیگر در این مکان‌ها می‌کنید ذهن مشوش می‌شود. برای همین است که بیشترمان معمولاً بد یا دیر خوابمان می‌برد یا وسط مطالعه بیهوش می‌شویم. همه‌اش به همین بحث شرطی شدن ربط دارد.
ترکیب کن و پل بزن
یک کار برای داشتن یک مطالعه مفید و آفریننده این است که در حین نوشتن میان چیزهایی که می‌آموزی و چیزهایی که از قبل آموخته‌ای یک ارتباط و پل ایجاد کنی، یا این‌که مفاهیم مشابه یا غیرمشابه را با آن ترکیب کنی. در این حالت هم قوۀ خلاقیتتان کمی تحریک می‌شود، هم این‌که موتور جست‌وجوی ذهنتان فعال می‌شود و از به خواب رفتن شما جلو گیری می‌کند.
ساده کن و ارائه بده
و اما یک راه کاربردی و مفید و کارآمد دیگر: مفاهیم را تا حد امکان ساده کن و برای شخصی دیگر توضیح بده. راستش این مورد تقریباً به یکی از عادت‌هایم تبدیل شده و بابتش گاهی مغز خانواده را به قولی تیلیت می‌کنم! حتی مورد داشتیم که نزدیک بوده برویم زیر تریلی، چون من همان موقع یادم افتاده از جدیدترین کتابی که خوانده‌ام چیزهایی برایشان تعریف کنم. حالا شما سعی کنید موقعیت‌های مساعدتری را برای این کار پیدا کنید. اما واقعاً روش تاثیرگذاری است. مطالب مرور می‌شوند، انتقال داده می‌شوند، فرصت پیدا می‌کنید تا نظراتتان را درشان بگنجانید و از نظرات دیگران هم آگاه شوید.
پس برای داشتن یک مطالعۀ فعال به موارد زیر توجه کنید:
۱. علامت زدن نکات مهم
۲. یادداشت برداری
۳. حاشیهنویسی
۴. چکیده‌نویسی
۵. حذف حواس‌پرتی‌ها
۶. انجام ندادن چند کار همزمان
۷. استفاده از رنگ‌های مختلف برای علامت زدن
۸. شرطی‌سازی محل مطالعه
۹. ترکیب اطلاعات قدیم و جدید
۱۰. تعریف کردن دانسته‌ها برای دیگران
