تلاش کنیم یا نه؟ | تعریفی از منبع کنترل درونی و بیرونی

آدم‌ها عجیبند. عجیب و غیر قابل پیش بینی. هیچ وقت نمی‌توانی بفهمی دقیقاً در سر طرف مقابل چه می‌گذرد. گاهی پیش‌بینی‌هایمان درست از آب در می‌آید. ولی همۀ ما این تجربه را داشته‌ایم که از کسی که انتظارش را نداشتیم چیزی دیده‌ایم که انتظارش را نداشته ایم. حتی از خودمان. و این سخت است. خیلی سخت. این می ترساندمان که در دنیایی که حتی نمی‌توانیم خودمان را صد در صد پیش‌بینی کنیم چگونه می‌توان زیست؟

اصلاً علّت خشمگین شدن و از کوره در رفتن مگر جز ترسِ از دست دادنِ کنترل است؟ مگر آن هنگام که مغزمان جوش می‌آورد این حرف توی سرمان نقش نمی‌بندد که :«نشانت می‌دهم رئیس کیست؟!».

وقتی همه چیز آن‌طور پیش می‌رود که انتظارش را نداشته‌ایم، کم‌کم دلسرد می‌شویم و این خیال برمان می‌دارد که «هیچ چیز در دست من نیست و هرچه جان بکنم بی‌فایده خواهد بود». بعدش هم کم‌کم گردِ افسردگی روی زندگی‌مان پاشیده می‌شود و دست می‌کشیم از تلاش‌های فعّالانه.

درست است که تمام وقایع را نمی‌شود تمام و کمال پیش‌بینی یا کنترل کرد، ولی می‌توان راه‌حلی یافت برای مشکل. واکنش هیجانی مسئله را که حل نمی‌کند هیچ، تازه گره‌ای بر گره‌های موجود هم می‌افزاید.

آنان که منبع کنترلشان درونی است و باور دارند که تلاششان تاثیر دارد بر نتایج و می‌توانند تغییری ایجاد کنند و نتیجه حاصله محصول تلاششان است و کم و زیاد بودنش به کمیت و کیفیت تلاششان بستگی داشته و دارد، وقتی با مسئله و مشکلی مواجه می‌شوند آستین‌هایشان را بالا می‌زنند و یا راهی می‌یابند یا راهی می‌سازند.

و امّا آنان که منبع کنترلشان بیرونی است و به گمانشان همه چیز بر پاشنۀ شانس می‌گردد و چه تلاشی بکنند چه نکنند نتیجه در دست کسی دیگر است و خودشان هیچ کنترلی بر موضوع ندارند، دچار درماندگی می‌شوند. چون گمان می‌کنند خودشان هیچ کاره‌اند. پس وقتی مشکلی دست و پایشان را می‌بندد به نق و ناله و گریه و زاری و پا کوبیدن و بی‌خیالی کردن و خود را به آن راه زدن و از این دست واکنش‌ها متوسل می‌شوند.

درست است که همه چیز دست ما نیست و قضا و قدر و شانس و موقعیت و این چیزها هم دخیلند، ولی آیا تلاش و سعی ما هیچ تاثیری ندارد؟